- Намайг энд ирэхээс өмнө, хэрэв та надаас элсээр юу хийж чадах вэ гэж асуусан бол "тоглох" л гэх байх. Гэхдээ өнөөдөр надад Хорчин элсэрхэг газрыг зассан түүх үнэхээр гайхалтай санагдсан. Тэрээр:

- Та хүсвэл элсийг маш хурдан ой болгож, мөн том батарей болгож чадна! гэдгийг мэдэрсэн гэж хэлэв.

Элстэй тэмцэх "хөөрхөн заль"-д суралцаж байхдаа тэрээр эрхий хуруугаа гаргаж:

- Өнөөдрийн энэ амжилт үнэхээр гайхалтай! гэж хэлж байлаа.

Түнляо хотын Хорчин зүүн гаран хойд хошууны элсэрхэг газрын төслийн бүсэд, ойн аж ахуйн ажлын газрын дарга Цогт:

- Хорчины элсэрхэг газар хүчтэй салхи, ган, усны хомсдолтой байдаг. Тарьсан моддоо бид амьд үлдээхийн тулд олон удаа туршилт хийж, ойжуулалтын шинэ аргыг боловсруулсан гэж "Гүн суулгаж гүехэн булах" ойжуулалтын аргыг Брэдэд дэлгэрэнгүй танилцуулна. Тэрээр үргэлжлүүлэн:

- Суулгацын өндрийн дагуу элсэнд 60-100 см гүн нүх гаргаж суулгацыг суулгасны дараа дахин хөрсөөр дүүргэх хэрэгтэй. Чамаас асууя. Нүхэнд ухаж гаргасан шороогоо нүхэнд буцааж хийх үү? Эсвэл нүхний эргэн тойрон дахь хөрсийг дүүргэх үү? гэв.

- Би ухаж гаргасан шороо гэж бодож байна. Би багадаа гэртээ мод тарьдаг байсан! гэж Брэд шуурхай хариулав. Цогт инээмсэглэн юу ч хэлэлгүй хүрзээ аваад модны нүхний эргэн тойронд байгаа хөрсийг хусаад Брэд рүү дохиж:

- Хараач, намайг ингэж хүрзээр эргүүлсний дараа модны нүх ямар хэлбэртэй байна?      

- Юүлүүр! гэж Брэд анхааралтай ажиглаж, ухаарсан харцаар харснаа:

- Ингэснээр ус модны нүхэнд тогтох болно!

- Тийм ээ, энэ нь борооны ус цуглуулахад тустай. Энэ бол гадаргын хөрсийг сулруулж, модны нүхний эргэн тойрон дахь зэрлэг ургамлын үндэс системийг тасалж, дараа нь зулзаган модтой өрсөлдөж буй зарим "өрсөлдөгчдийг" устгадаг гээд Цогт хоёр дахь асуултаа асуув.

- Тэгвэл бидний дөнгөж дүүргэсэн хөрсийг нягтруулах шаардлагатай юу, эсвэл нягтруулж болохгүй юу?

- Хэрэгтэй! Үгүй бол мод унана гэж Брэд итгэлтэй хариулав.

- Бид анх удаа хөрсийг дүүргэхдээ сайтар нягтруулж болохгүй гэж Цогт зулзаган модонд хувин ус асгаад:

- Хэрвээ бид үүнийг сайн нягтруулбал ус нэвтрэн ороход тус болохгүй. Мөн зулзагануудын үндэслэх хурдыг удаашруулна. Дараагийн алхам нь хөрсийг хоёр дахь удаа дүүргэх үед та хүүхэд байхдаа мод тарихдаа хэрэглэж байсан арга барилаа дагаж болно. Хоёр дахь удаагийн нүхний шороо дүүргэлт нь нүхний гүний хагасаас хэтрэхгүй байх гэж хэлэв.

Цогт Брэдэд ойжуулалтын энэхүү технологи нь тарьсны дараа салхи, элсэнд цохиулсан суулгацын хор хөнөөлийг үр дүнтэй арилгаж, усны нөөцийг хэмнэж, дахин тарих хэрэгцээг арилгах, эсвэл багасгах, суулгац удаашрах хугацааг богиносгох, мөн ойжуулалтын эсэн мэнд үлдэх хувь хэмжээг сайжруулах, ойжуулалтын хурдыг нэмэгдүүлэх боломжтой гэж Брэдэд хэлэв. 2013 оноос хойш "Гурван умард" төслийн бүсийн 40 гаруй мянган га элсэрхэг газрыг энэхүү технологийг ашиглан ойжуулж, амьд үлдэх хувь нь 90 гаруй хувьтай байна.

Цогтын удирдлага дор Брэд "Гүн суулгаж гүехэн булах" аргыг ашиглан амьдралдаа анхны "Элстэй тэмцэх мод" тарьсан юм. Тэрээр:

- Элсэнд мод тарихад ийм бэрхшээлийг даван туулах шаардлагатай гэж би бодсонгүй. Ямар хэцүү юм бэ. Аз болоход Цогт багш элсэн газрыг хурдан ой болгох сайн арга олжээ. Тэгэхгүй бол энэ газар одоогийнх шиг ногоон байгууламжгүй байх байсан. Зөвхөн мод л харагдаад байна. Энэ бол Хятадад хамгийн том элсэрхэг газар гэдэгт би үнэхээр итгэж чадахгүй байна гэж хэлэв.    

Хорчин элсэрхэг газрын ойжуулалт төслийн бүсэд анх удаа ирсэн хэн бүхэнд Брэдийнх шиг мэдрэмж төрөх болно.

Брэд ойжуулах төслийн бүсээс гарч, Түнляо хотын Хорчин зүүн гаран хойд хошууны 100 MW фотоволтайк цөлжилтийг хянах, эрчим хүч хуримтлуулах төслийн бүсэд хүрэлцэн ирэхдээ Брэд машинаас буунгуутаа нутгийн "мэндчилгээ" хүлээн авч нүдээ нээж зүрхлэхгүй байлаа. Тэр нь шороон шуурга.    

- Өнгөрсөн хэдэн өдөр бид төслийн талбайд хэсэг хэсгээрээ өвс тарьж байна. Өвс ургаж тоос шороо, элс байхгүй болно гэж төслийн талбай хариуцсан ажилтан Жан Юлэй Брэдэд хэлэв. Анхны тарьсан өвс соёолж, хэсэг хугацааны дараа төслийн талбайд хар ногоон өнгийн “судалтай цамц” өмссөн аж.

- Надад хоёр асуулт байна. Эдгээр хар хавтангуудыг элсэнд байрлуулах нь цөлийг сааруулж чадах уу? Эдгээр хавтангууд хэр их цахилгаан гаргаж чадах вэ? гэж Брэд нүүрэндээ инээмсэглэл тодруулан харав.

- Хараач, эдгээр хавтангуудыг дэмжигч баганууд нь том модны их бие шиг харагдаж байна уу? Дээрх хавтангууд модны салаа мөчир шиг харагдаж байна уу? гэж Жан Юлэй Брэдэд тод зүйрлэл өгөхөд Брэд гэнэт:

- Энэ чинь элсэнд мод тарьсан юм шиг гэж гайхав.

Жан Юлэй инээмсэглэн толгой дохиж Брэдийн хоёр дахь асуултад үргэлжлүүлэн хариулав.

- Манай төслийн талбай Бэлчээр+фотоволтайк хосолсон байгуулалтын загварыг ашигладаг. Фотоволтайк хавтангуудыг газрын гадаргын анхны хэлбэрийг эвдэхгүйн тулд газар нутгийн онцлогт тохируулан барьсан. Жилийн гарц фотоволтайк хавтангийн 180 сая цаг ногоон цахилгаан эрчим хүч, хавтангийн доор зүлэг тарих нь тариаланчид, малчдыг чанартай тэжээлээр хангах боломжтой гэж хэлэв.

- Энэ маш их цахилгаан үйлдвэрлэдэг! Үүнийг ашиглаж болох уу? гэж Брэд гурав дахь асуултаа асуув.

- Бидэнд эрчим хүч хадгалах төхөөрөмж бий. Хэрэв та үүнийг ашиглахгүй бол түүнийгээ хадгалж, шаардлагатай үед шууд илгээж болно гэж Жан Юлэй хариулав.

- Аа, би мэдлээ, энэ газар том батарей шиг байна! Хэдийгээр одоо хар харагдаж байгаа ч үнэхээр "ногоон" юм байна! Брэдийн ухаалаг зүйрлэл ажилчдын анхаарлыг ихэд татсан юм.

Жан Юлэй Брэдэд хандан:

- Салхины Фото цахилгаан эрчим хүч + цөлийн хяналт" нь Түнляогийн "экологийн таван том аж үйлдвэр"-ийн нэг бөгөөд 2024 оноос эхлэн салхины эрчим хүч, фотоцахилгаан эрчим хүчний нэгдсэн төслүүдийг эхлүүлэхээр төлөвлөж байна. 2030 он гэхэд 3.5 сая киловатт, 34.4 мянган га цөлжсөн газрыг хянах болно. Тэр үед элсэнд илүү их "том батарей" бий болно! Мөн тэдгээр нь экологи, нийгэм, эдийн засгийн үр өгөөжийг нэгэн зэрэг бий болгодог “том батарей" болно гэж хэлэв.

Түнляод элс хэр их вэ? гэвэл Хятад улсын хамгийн том элсэрхэг газар болох Хорчин элсэн газрын талаас илүү хувь нь Түнляод оршдог.

Цөлөөс газар, хүнс, мөнгө авдаг "Био эдийн засгийн бүсийн төсөл"-өөс эхлээд "5820" төсөл, Хорчин нутгийн бэлчээр уул ус, ой мод, нуур, өвс, элсийг нөхөн сэргээх төсөл, салхины цахилгаан эрчим хүч, фотоволтайк нэгдсэн цөлжилтөөс урьдчилан сэргийлэх, хянах төсөл, механик ойжуулалт, агаараас үр цацах аргаар ойжуулах, "Гүн суулгаж, гүехэн булах" ойжуулалт хүртэл Хорчин элсэрхэг газрыг засах “дайн”-д Түнляогийн Намын хороо, Засгийн газраас ард түмнийг хүндрэл бэрхшээлийг даван туулахад удирдан чиглүүлж, урт удаан хугацаанд шаргуу хөдөлмөрлөн, цөлжилттэй тэмцэх гайхамшгийг ээлж дараалан бүтээж, цөлжилттэй тэмцэх олон арга туршлагыг нэгтгэн дүгнэв. Хорчин элсэн газрыг засах “дайн”-д ялж, цөлжилтөөс урьдчилан сэргийлэх, хянахад Түнляогийн мэргэн ухаан хувь нэмэр оруулсан.

Түнляо хотын 1377 мянган га газар нутаг хөрсний элэгдэлд өртөн, 600  гаруй мянган га газрыг үр дүнтэй хянаж, 1978 онд ойн бүрхэвч 8,9 хувь байсан бол одоо 19.47 хувь болж, иж бүрэн засан сайжруулсан түвшин 75 хувьд хүрчээ. Шинэчлэл, нээлттэй болсноос хойш Түнляо хот зургаан үе шаттай "Умард гурван" хамгаалалтын ойн системийг байгуулах төслийг хэрэгжүүлснээр "Элс урагшилж, хүмүүс ухарч байсан" өнгөрсөн түүхийг өөрчилж, "Ногоон өнгө нэмэгдэж, элс нь багассан" дүр төрхийг дэлгэсэн байна.

 Цөлжилттэй тэмцэх ажлын үе шат болгонд хүрсэн амжилт нь экологи, нийгэм, эдийн засгийн үр өгөөжийг амжилттай хослуулсантай салшгүй холбоотой. Энэ бол ногооруулах болон  хүмүүсийн чинээлэг болох аль алинд нь ашигтай байдаг. Түнляогийн цөлжилттэй тэмцэх арга барил нь Хятадын хамгийн том элсэрхэг бэлчээрийг экологийн бүс болгон хувиргасан юм.

- Би өөрийн харсан зүйлээ хичээлийнхээ төлөвлөгөөнд бичмээр байна, ингэснээр илүү олон сурагчид Түнляогийн цөлжилттэй тэмцэх ажлын үр дүнг мэдэх болно. Тэд ирээдүйд байгаль орчныг хамгаалахад хувь нэмрээ оруулна гэдэгт найдаж байна гэж Брэд хэлсэн юм. Түүний "Цөлийг зассан хөтөлбөр" ийнхүү бичигдэж эхлэв.